మహాత్మా గాంధీ గుజరాతీ భాషలో హింద్ స్వరాజ్ అను పుస్తకం వ్రాసి 1909 లో ప్రచురించారు. తన పుస్తకంలో బ్రిటిష్ వారిని భారతదేశం నుండి తరిమికొట్టడం ఒక్కటే సరిపోదని మనం పాశ్చాత్య సంస్కృతిని కూడా తిరస్కరించాలి అని చెప్పారు. అలా చేయడంలో విఫలమైతే భారతదేశం హిందూస్తాన్ గా కాకుండా ఇంగ్లీస్తాన్ గా మారుతుందని హెచ్చరించారు. ఈ పుస్తకంలో నిష్క్రియాత్మక ప్రతిఘటనను అవలంభించి భారతదేశం స్వాతంత్ర్యం సాధించవలసి ఉన్నదని ఆయుధాలను పట్టడం ద్వారా స్వాతంత్ర్యం లభించడం జరగదని వాదించారు.
(ఈ పేజీ కి ముందు పేజీ మహాత్మా-గాంధీ-1869-1915 కూడా చదవండి.)
1915 లో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చిన తరువాత, భారత దేశ పరిస్థితి గురించి కాంగ్రేసు లోని వర్గాల గురించి భారత గోపాల్ కృష్ణ గోఖలే గాంధీగారికి వివరించారు. తరువాత బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా గాంధీ చేసిన మొదటి పోరాటం బీహార్‌లోని చంపారన్ సత్యాగ్రహం. అతను ఇండిగో రైతులకు మద్దతుగా నిలిచి వారి వ్యవసాయ ఉత్పత్తులకు కిట్టుబాటు ధర ఇవ్వాలని కోరాడు. చివరికి, అతను రైతులకు ప్రయోజనాలను సంపాదించడంలో విజయవంతమయ్యాడు.
నా ఈ వ్యాసాలను కూడా చదవండి
తరువాత 1918 లో వర్షాభావ పరిస్థితులను మరియు వరదలను ఎదుర్కుంటున్న ఖేడా జిల్లాలోని నాడియాడ్‌లో అధిక పన్నులను వసూలు చెయ్యడానికి నిరసనగా సత్యాగ్రహం చేశారు. ఇక్కడనే స్వచ్ఛంద దళంలో భాగంగా సర్దార్ వల్లభాయ్ పటేల్ గాంధీజీని కలిశారు.
రౌలాట్ చట్టం
1919 యొక్క అరాచకపు పనులు మరియు విప్లవాత్మక నేరాల నిరోధక చట్టం అను రౌలాట్ చట్టంను బ్రిటిష్ వారు 10 మార్చి 1919 న ప్రకటించారు. విచారణ మరియు న్యాయ సమీక్ష లేకుండా ఒక వ్యక్తిని అరెస్ట్ చెయ్యడానికి ఈ చట్టం ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇస్తుంది. ఈ చట్టాన్ని తీసుకురావడం తో భారతీయులలో విస్తృతమైన నిరసన పెల్లుబికింది. గాంధీ శాసనోల్లంఘనము మరియు సత్యాగ్రహానికి పిలుపునిచ్చారు. ప్రజలు శాంతియుతంగానే తమ నిరసన తెలపాలని గాంధి కోరారు. 30 మార్చి 1919 న డిల్లీలో కాల్పులు జరిగాయి. గాంధీ డిల్లీలోనికి ప్రవేశించడాన్ని ప్రభుత్వం నిషేధించింది. గాంధీ ఆదేశాలను ధిక్కరించి డిల్లీ చేరుకున్నారు. కాబట్టి ఏప్రిల్ 9 న గాంధీని అరెస్టు చేశారు. మరియు ఏప్రిల్ 10 న, సత్యపాల్ మరియు సైఫుద్దీన్ కిచ్లు బహిష్కరణను వ్యతిరేకిస్తు అమృత్సర్‌లో నిరసన
శాసనోల్లంఘన ఉద్యమం
గాంధీని 1914 లో దక్షిణాఫ్రికాలో మహాత్మా అని పిలిచేవారు, మరియు ఇప్పుడు ప్రపంచమంతా గాంధీజీని మహాత్మా అని పిలుస్తుంది.
నా వీడియోలను యుట్యుబ్ లో తిలకించండి
నా ఈ వ్యాసాలను కూడా చదవండి
13 ఏప్రిల్ 1919 నాటి బైసాఖిలో, ప్రజలు శాసనోల్లంఘనఉద్యమంలో భాగంగా జూలియన్వాలా బాగ్ అనే ప్రదేశంలో అమృత్సర్‌లో గుమిగూడారు, కాని వారి వద్ద ఏ విధమయిన ఆయుధాలు లేవు. బైసాఖి రోజు కావడంతో మహిళలు, పిల్లలు ఇందులో పాల్గొన్నారు. అప్పుడు బ్రిటిష్ అధికారి ఆదేశాల మేరకు భారతీయ సిపాయిలు అచ్చటి జనులు పారిపోకుండా తలుపులు మూసివేసి శిశువులతో సహా సుమారు 1000 మందిని తుపాకులతో కాల్చి చంపివేశారు.
జలియన్ వాలా బాగ్ లో జరిగిన ఊచకోత తరువాత, గాంధీ పోరాట విధానాలను విస్తరించాడు. విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించాలని ప్రజలను కోరారు. ఫ్యాక్టరీలలో తయారు చేసి ఇండియా కు దిగుమతి అవుతున్న వస్త్రాలను బహిష్కరించాలని వాటికి బదులుగా చరఖా పై నేసిన ఖాదీ వస్త్రాలను భారతీయులందరూ ఉపయోగించాలని ఆయన ప్రజలను కోరారు. అలాగే బ్రిటిష్ సంస్థలను, న్యాయస్థానాలను బహిష్కరించాలని, ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలకు రాజీనామా చేయాలని, బ్రిటిష్ బిరుదులు, గౌరవాలను త్యజించాలని గాంధీజీ ప్రజలను కోరారు. ఈ విధంగా సహాయ నిరాకరణోద్యమం సత్యాగ్రహం అనే శాంతియుత విధానాల ద్వారా గాంధీ బ్రిటిష్ వారిని ఆర్థికంగా, రాజకీయంగా మరియు పరిపాలనాపరంగా నిర్వీర్యులను చేయాలని సంకల్పించాడు.
ఈ గాంధీ యొక్క విజ్ఞప్తి అందరిని ఆకర్షించింది. సమాజంలోని అన్ని వర్గాల వారు ఈ స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో భాగస్వాములయ్యారు.
చౌరి చౌరా ఉదంతము
చివరికి భారతదేశ స్వాతంత్ర్య పోరాట దిశను మార్చిన మరో ప్రధాన సంఘటన చౌరి చౌరా. 1922 ఫిబ్రవరి 2 న ఇచట, శాసనోల్లంఘన కార్యక్రమంలో భాగంగా మేక మాంసం ధరలను పెంచడాన్ని ప్రజలు నిరసించారు. పోలీసులు ఉద్యమ నాయకులను అరెస్టు చేశారు. 5 న ప్రతీకారంతో సుమారు 2000 మంది పోలీస్ స్టేషన్‌కు చేరుకున్నారు. పోలీసులు నిరసనకారులపై కాల్పులు జరిపి ఇద్దరు వ్యక్తులను హతమార్చారు. దీనిపై ప్రజలు కోపంతో 22 మంది పోలీసులను పోలీస్ స్టేషను లో బంధించి స్టేషన్ కు నిప్పంటించారు.
ALSO READ MY ARTICLES ON
- Indian Constitution
- Fundamental Rights
- Basic features of the Constitution
- Article 20
- Right to Life and Liberty
- Magna Carta
- England Bill of Rights
- American Bill of Rights
- French Bill of Rights
స్వాతంత్ర్య పోరాటం హింసాత్మకంగా మారడంతో గాంధీ కలత చెందారు. ప్రజలు ఉద్యమాన్ని కొనసాగించడానికి సిద్ధంగా ఉన్నప్పటికీ గాంధి ఉద్యమాన్ని ఉపసంహరించుకోవాలని నిర్ణయించుకున్నారు. గాంధి తీసుకున్న ఈ నిర్ణయాన్ని నెహ్రూ మరియు బోస్ విమర్శించారు. గాంధీ స్వాతంత్ర్య పోరాటం నుండి వైదొలిగారు.
1922 మార్చి 10 న గాంధీని అరెస్టు చేశారు, రాజద్రోహం నేరం క్రింద ఆరు సంవత్సరాల జైలు శిక్ష విధించారు. అతను తన శిక్షను 18 మార్చి 1922 న ప్రారంభించాడు. గాంధీ జైలులో ఒంటరిగా ఉండటంతో, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ రెండు వర్గాలుగా విడిపోయింది, చిత్త రంజన్ దాస్ మరియు మోతీలాల్ నెహ్రూ నేతృత్వంలో ఒక వర్గము, చక్రవర్తి రాజగోపాలచారి మరియు సర్దార్ వల్లభాయ్ ఆధ్వర్యంలో మరొక వర్గము గా రెండు వర్గము లు కాంగ్రేసులో తయారయినవి.
ఫిబ్రవరి 1924 లో అపండిసైటిస్ ఆపరేషన్ కోసం గాంధీ విడుదలయ్యాడు. ఆ తరువాత స్వాతంత్య్ర సంగ్రామంలో మూడేళ్ల వ్యవధి వచ్చెసింది. 1926 లో కాంగ్రెస్ మరోసారి గాంధీజీని పిలిచి, అహింస సూత్రాలను పాటిస్తామని హామీ ఇచ్చి స్వాతంత్య్ర సంగ్రామానికి గాంధిని నాయకత్వం వహించాలని కోరింది.
పూర్ణ స్వారాజ్
బోస్ మరియు నెహ్రూ నాయకత్వం కాంగ్రెస్ కు పూర్ణ స్వరాజ్ నే ధ్యేయం గా ప్రకటించాలని పట్టుబట్టింది. కానీ గాంధీ ప్రస్తుతం మనం మొదట స్వరాజ్ కోసం బ్రిటిష్ వారిని అడగాలని చెప్పారు. ఏడాదిలోపు వారు స్వరాజ్ ను ఇవ్వకపోతే అపుడు పూర్ణ స్వారాజ్ కోసం పోరాదదామని చెప్పాడు. దీని ప్రకారం, 1928 డిసెంబర్‌లో కలకత్తా కాంగ్రెస్ స్వరాజ్ కోసం పోరాడాలని తీర్మానించింది.
బ్రిటిష్ వారిలో కదలిక లేకపోయేసరికి డిసెంబర్ 31, 1929 న లాహోర్ సమావేశంలో పూర్ణ స్వరాజ్ కాంగ్రెస్ యొక్క ఏకైక లక్ష్యంగా ప్రకటించబడింది. అచట తొలిసారిగా త్రివర్ణ పతాకాన్ని ఎగురవేశారు. అప్పటి నుండి భారతీయులు ప్రతీ సంవత్సరం 26 జనవరి 1930 తేదీని స్వాతంత్ర్య దినోత్సవంగా జరుపుకోవాలని ప్రకటించారు. (తరువాత భారత రాజ్యాంగాన్ని 26.01.1950 న స్వీకరించారు. మరియు అపుడు భారతదేశాన్ని గణతంత్ర దేశంగా ప్రకటించారు. అందువలన, జనవరి 26 తేదీని భారత గణతంత్ర దినోత్సవంగా జరుపుకుంటున్నాము.)
సంఘర్షణ హింసాత్మకంగా మారినప్పుడు గాంధీ స్వాతంత్ర్య పోరాటం నుండి వైదొలిగినట్లు మనము ఇంతకు ముందే తెలుసుకున్నాము. కాంగ్రెస్ నాయకులతో సహా ప్రజలు గాంధీతో రాజీపడి గాంధీ గారి అహింస సూత్రాలను అనుసరించాలని నిర్ణయించుకున్నారు. భారత ప్రజల ఈ ప్రతిజ్ఞ ప్రఖ్యాత దండి ఉప్పు సత్యాగ్రహ కాలంలో ప్రతిబింబించింది. దండి యాత్ర మార్చి 12 న ప్రారంభమై 6 ఏప్రిల్ 193 తో ముగిసింది. గాంధీ, 78 మంది వాలంటీర్లతో కలిసి 388 కిలోమీటర్లు (241 మైళ్ళు) కాలినడకన అహ్మదాబాద్ నుండి దండి వరకు ప్రయాణించారు. ఈ యాత్ర యొక్క ఉద్దేశ్యం చట్టవిరుద్ధంగా ఉప్పు తయారు చేసి చట్టాన్ని ఉల్లంఘించడం.
300 మందికి పైగా నిరసనకారులు తీవ్రంగా గాయపడి ఇద్దరు మృతి చెందే వరకు పోలీసులు వారి తల మరియు భుజాలపై కర్రలతో విచక్షణారహితంగా గంటల తరబడి కొట్టారు. ఆ సమయంలో దెబ్బలు టిని క్రింద పడిపోయెవారే గాని వాలంటీర్లలో ఎవరు కూడా ప్రతిఘటనకు పూనుకోలేదు.
దేశవ్యాప్తంగా ఈ నిరసనల కార్యక్రమంలో 60,000 మందికి పైగా అరెస్టయ్యారు. దండి మార్చ లో జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, సరోజిని దేవి పాల్గొన్నారు.
మార్చి 1931 లో గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందం పై సంతకాలు జరిగాయి. తదనుసారంగా రాజకీయ ఖైదీలందరినీ విడిచిపెట్టడానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం అంగీకరించింది. శాసనోల్లంఘన ఉద్యమాన్ని తాత్కాలికంగా గాంధీ సస్పెండ్ చేశారు. తరువాత కాంగ్రెస్ యొక్క ఏకైక ప్రతినిధిగా లండన్లో జరిగిన రౌండ్ టేబుల్ సమావేశానికి గాంధీ హాజరయ్యారు. 1934 వరకు, బ్రిటిష్ మరియు కాంగ్రెస్ మధ్య నిరంతరం పోరాటం జరిగింది. భారతదేశంలో పాక్షిక ప్రజాస్వామ్యాన్ని స్థాపించడానికి 1935 లో ప్రాంతీయ ఎన్నికలకు భారత ప్రభుత్వ చట్టం ఆమోదించబడింది. దీని ప్రకారం 1937 లో ఎన్నికలు జరిగాయి. మెజారిటీ ప్రావిన్సులలో ప్రభుత్వాలను స్థాపించడంలో కాంగ్రెస్ విజయవంతమైంది.
ఇదిలా ఉండగా యూరోప్ లో యుద్ధం ప్రారంభమయినది. బ్రిటిష్ వారి ఆధ్వర్యంలోని భారత ప్రభుత్వం 1939 లో శాసనసభ్యుల కు తెలప కుండా భారత దేశం రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో చేరినట్లు ప్రకటించారు. దాంతో కాంగ్రెస్ మరియు బ్రిటిష్ వారి మధ్య ఊహించని వివాదం తలెత్తింది. బ్రిటిష్ వారి చర్యకు నిరసనగా కాంగ్రెస్ ప్రభుత్వాలు 1939 లో రాజీనామా లు సమర్పించాయి. అప్పుడు హిందూ మహాసభ మరియు ముస్లిం లీగ్ లు కలిసి సింధ్, నార్త్ వెస్ట్ ఫ్రంటియర్ ప్రావిన్స్ మరియు బంగాల్ లలో ప్రభుత్వాలను ఏర్పాటు చేశాయి. ఇంతలో ముస్లిం లీగ్ 1940 లో రెండు మతాలు రెండు దేశాలు అను సిద్ధాంతం ప్రాతిపదికన దేశాన్ని విభజించాలని ఒక తీర్మానాన్ని చేసింది. తరువాత సింధ్ ప్రభుత్వం 1943 లో పాకిస్తాన్ ఏర్పాటు కోరుతూ ఒక తీర్మానాన్ని చేసింది.
రెండవ ప్రపంచంలో బ్రిటిషు వారి తరపున భారతదేశం పాల్గొనాలంటే భారత ప్రజలకు వెంటనే అధికారాన్ని బదిలీ చేయాలని కాంగ్రెస్ డిమాండ్ చేసింది. యుద్ధం తరువాత పాక్షిక స్వాతంత్ర్య హోదాను ఇస్తామని బ్రిటన్ వాగ్దానం చేసింది. దీనికి కాంగ్రెస్ అంగీకరించలేదు. ఆగష్టు 8, 1942 న గాంధీ బ్రిటిష్ వారికి “క్విట్ ఇండియా” అని నినాదాన్ని ప్రతిఫలంగా ఇచ్చారు. ప్రభుత్వం ఒక రోజులో గాంధీతో సహా కాంగ్రెస్ నాయకులందరినీ అరెస్టు చేసింది. అయితే, నాయకుడు లేకుండా ప్రజలు రెండేళ్లుగా ఆందోళన లు కొనసాగించారు. విధ్వంసం, సైనిక సరఫరా కాన్వాయ్‌లపై బాంబు దాడులు, ప్రభుత్వ భవనాలకు నిప్పంటించడం, విద్యుత్ లైన్లు కత్తిరించడం, రవాణా, కమ్యూనికేషన్ లైన్లు ధ్వంసం చేయడం వంటి వివిధ చర్యలను ప్రజలు చేపట్టారు. మే 1944 లో గాంధీ జైలు నుండి విడుదలయ్యారు.
జైలులో గాంధీ కార్యదర్శి మహాదేవ్ దేశాయ్ గుండెపోటుతో మరణించారు, మరియు గాంధీ భార్య కస్తూర్బా ఫిబ్రవరి 22, 1944 న, 18 నెలల జైలు శిక్ష తరువాత మరణించారు; మరియు గాంధీకి తీవ్రమైన మలేరియా వ్యాధి సోకింది. గాంధీజీ కి అప్పుడు 74 సంవత్సరాల వయస్సు.
ఇప్పుడు స్వాతంత్య్ర సంగ్రామంలో గాంధీజీపై పోలీసుల దౌష్ట్యాన్ని గాంధీజీ జైలు కాలాన్ని పరిశీలిద్దాం.
నా ఈ పేజీలు కూడా చదవండి
- మహాత్మా గాంధీ 1869-1915
- జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ 1889-1940
- డా. సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్
- మోక్షగుండం విశ్వేశ్వరయ్య
ఏప్రిల్ 16, 1917 – చంపారన్ జిల్లాను విడిచి వెళ్ళమని గాంధీకి నోటీసు ఇవ్వబడింది, కాని అతన్ని అరెస్టు చేయలేదు.
ఏప్రిల్ 10, 1919 – అమృత్సర్‌కు వెళ్లే మార్గంలో పాల్వాల్ వద్ద అరెస్టు చేసి తిరిగి బొంబాయికి తీసుకెళ్లారు, అక్కడ ఏప్రిల్ 11 న విడుదలయ్యారు.
మార్చి 10, 1922 – యంగ్ ఇండియాలో మూడు వ్యాసాలు రాసినందుకు సబర్మతి ఆశ్రమ సమీపంలో అరెస్టు చేశారు. అప్పుడు ఆరు సంవత్సరాల జైలు శిక్ష. తరువాత 12 జనవరి 1924 న ఆపరేషన్ కారణంగా 5 ఫిబ్రవరి 1924 న యెర్వాడా జైలు నుండి విడుదలయ్యాడు.
మే 05, 1930 – ఉప్పు చట్టాన్ని ఉల్లంఘించినందుకు దండి సమీపంలోని కరాడిలో అరెస్టు చేయబడి, జనవరి 26, 1931 న విడుదల చేశారు.
జనవరి 04, 1932 – బొంబాయిలో అరెస్టు చేసి యెర్వాడ జైలుకు తరలించారు. మరియు అతను ఉపవాసం ప్రారంభించిన తరువాత 8 మే 1933 న విడుదలయ్యాడు.
ఆగస్టు 1, 1933 – మార్చి ప్రారంభంలో గాంధీని అరెస్టు చేశారు. ఉదయం 9.30 గంటలకు యరవాడ సరిహద్దు నుండి వెళ్ళిపొమ్మని కోరినప్పటికీ, అది పాటించలేదు, తరువాత ఒక సంవత్సరం జైలు శిక్ష విధించబడింది. ఆగస్టు 16 న ఉపవాసం ప్రారంభించి, తీవ్రమైన ఆరోగ్య పరిస్థితి కారణంగా ఆగస్టు 23 న జైలు నుండి విడుదలయ్యారు.
1942 ఆగస్టు 09 న, ‘క్విట్ ఇండియా’ ప్రకటన తరువాత, అతన్ని ఉదయం అరెస్టు చేసి, అగా ఖాన్ ప్యాలెస్ జైలులో ఉంచారు. మే 6, 1944 న విడుదలైనారు.
యుద్ధం ముగిసిన తరువాత, భారతదేశానికి అధికారాన్ని బదిలీ చేయడానికి ప్రయత్నాలు మొదలయ్యాయి. మత ప్రాతిపదికన భారతదేశం ను విభజించడాన్ని గాంధీ వ్యతిరేకించారు.
కానీ ముస్లిం లీగ్ ” బ్రిటిషు వారు భారతదేశాన్ని విభజించి వెళ్ళాలని” డిమాండ్ చేసింది. కాంగ్రెసుతో దేశ విభజనను ఆమోదింప జెయ్యడానికి జిన్నా 16.08.1946 తేదీ డైరక్ట్ యాక్షణ్ డే గా ప్రకటించింది. కలకత్తా లోని హిందువులు ఉచకోతకు గురియ్యారు. పోలీసులు సెలవులో ఉన్నారు అనే నెపంతో ఘర్షణలను ఆపడానికి రాలేదు. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం అల్లర్లను ఆపమని సైన్యాన్ని ఆదేశించలేదు. భారత విభజనకు గాంధీ, నెహ్రూ అయిష్టంగానే అంగీకరించారు. విభజన సమయంలో జరిగిన అల్లర్లలో సుమారు 5 లక్షల మంది మరణించారు.
సుమారు 10 లక్షల మంది పాకిస్తాన్ లేదా భారతదేశానికి వలస వెళ్ళారు. అల్లర్లు చాలావరకు బెంగాల్ మరియు పంజాబ్ ప్రావిన్సులలో జరిగాయి. జరుగుతున్న మతపరమైన హత్యలకు తనకు తానూ చేసుకునే ప్రాయశ్చిత్తంగా గాంధీ సత్యాగ్రహం పాటించి చాలా రోజులు ఉపవాసం చేశారు. హిందువులు, ముస్లింలకు మధ్య శాంతి నెలకొల్పాలని, శాంతిని పునరుద్ధరింపబడాలని ఆయన విజ్ఞప్తి చేశారు. 30 జనవరి 1948 న ఉదయం ప్రార్థన ముగించుకుని బయటకు వచ్చిన సమయంలో ఒకతను కాల్పులు జరిపగా గాంధీజీ నేలకొరిగాడు.
గాంధీ లేదా నెహ్రూ ఇతరుల నాయకుల నుండి ఎందుకు భిన్నంగా ఉన్నారు మరియు ప్రజలు వారిని ఎందుకు ఆరాధిస్తారు? ఎందుకంటే వారు తీవ్ర ప్రతికూల పరిస్థితుల్లో కూడా ఒక అంగుళం కూడా బెసగలేదు. వారు తమ నమ్మకాలకు అనుగుణంగా జీవించారు. వారు తమ కార్యాచరణలో మరణానికి భయపడలేదు. నెహ్రూ 9 సంవత్సరాలు జైలులో ఉన్నారు. గాంధీ వారసత్వాన్ని నెహ్రూ ముందుకు తీసుకెళ్లారు. గ్రామీణ స్వరాజ్ గురించి గాంధీ గారి కల నెహ్రూ నెరవేర్చారు. నెహ్రు తోలి ప్రధానిగా నదులపై వివిధ ఆనకట్టలు బ్యారేజీలు నిర్మించి దేశాన్ని సశ్యశ్యామలం చేశారు. భారీ పరిశ్రమలు స్థాపించి దేశాన్ని స్వయం సమృద్ధి గల దేశం గా తీర్చి దిద్దారు. రక్షణ అంశంలో భారతదేశాన్ని ఇతర దేశాలకు దీటుగా చేశారు. నెహ్రూ ఐఐటి, ఐఐఎం, ఇస్రో, బార్క్, ఒఎన్ జీ సి మొదలైన సంస్థలను స్థాపించారు.
1857 మొదలుకుని 1947 వరకు జరిగిన స్వాతంత్య్ర సంగ్రామంలో సుమారు 3,50,000 మంది ప్రజలు ప్రాణ త్యాగం చేశారు. గాంధీ యొక్క అత్యున్నత త్యాగ దినం 30 జనవరిను భారత రిపబ్లిక్ అమరవీరుల దినోత్సవంగా జరుపుకుంటుంది.
